Nosač hidroaviona ZMAJ

ZMAJ je nabavljen za potrebe mornaričkog vazduhoplovstva Kraljevine Jugoslavije u Njemačkoj. To je bio jedan od prvih brodova-matica za hidroavione u svjetu. Nabavka se pravdala potrebom da pomorsko vazduhoplovstvo mora biti pokretljivo I da se ne smije vezati za postojeće hidrobaze gdje može biti lako uništeno. Hidroeskadrile je po tom mišlenju trebalo pomicati duž obale , a to se moglo postići brodom maticom. Brod –matica bi imao univerzalnu funkciju, baze, servisne radione i broda za spasavanje hidroaviona. Posle nabavke se ispostavilo da nije sposoban preuzeti tu ulogu. Pored toga je veliki dio budžeta odnosio je već razvoj hidrobaza, pa pored toga što nije bio sposoban za tu ulogu, bio je bespotreban jer je sama obala Jadrana pružala sve mogućnosti za razmještaj hidroaviona. Tokom proba pokazalo se da može ukrcati samo dva hidroaviona DoD, još to po mirnom moru.To će kasnije rezultirati opuštanjem njegove prvobitne namjene u konvertiranju u minopolagača.

Ograničene mogućnosti jugoslovenske brodogradnje, nisu dozvoljavale izgradnju novog broda kod kuće, pa se je brod naručio u Njemačkoj. Kako je odredbama Versajskog ugovora, Njemačkoj zabranjeno izgrađivati brodove za izvoz, brod čije je kobilica bila postavljena 1928 g. u brodogradilištu Deutsche Werft, Hamburg, vodio se u službenoj dokumentaciji kao pomoćni brod. Izgradnja je dovršena 22.juna 1929, ali pošto je doživjeo havariju kod obala Nizozemske (zapalio se jedan motor) brod je vraćen u Hamburg. Kupcima je predate tek 20.augusta 1930g.

U flotnu listu je upisan 1931 godine nakon postavljanja artiljerijskih oruđa češke tvrdke Škoda TT podaci broda Depasman……………………………1.870 mt Dužina ……………………………. 83 m Širina……………………………………… 13m Gaz………………………………………….. 4m Pogon………………………………….2 MAN dizla sa instaliranom snagom 3260 Ks, dva propelara. Doplov ……………………………..4.000 NM Posada…………………………………..145 Art.naoružanje ………………….. 2x 83,5mm PA 2x twin 40mm PA Hidroaviona ……………………..1 x hidroavion (De Havilland DH.60 Moth)

Formalno je vazdohoplovnu grupu Zmaj činilo jedanest hidroaviona jedan De Havilland DH.60 moth i deset Hanriot H.41. Ovi zadnji suse nalazili po hidrobazama ili obalnim hangarima, a dizali su se na brod samo radi popravaka. Tokom trenažnih letova broj hidroaviona hanriot H.41, se zbog dotrajalosti i nesreća, a i radi teškoća nabave novih zbog amnjenog financiranja flote brod sve više služi za prevoz rezervnih djelova po hidroplanskim stanicama. Poslednja upotreba broda u predviđenoj namjeni je bila 1936 godine, kada se prilikom pristajanja na nemirno more prevrnuo Do-Wal br 256. Kako je hidroavion ostao na površini Zmaj ga je samaricom digao na palubu. Zbog nedostatka angažovanosti komanda mornarice odlučuje da ga pretvori u minopolagač što je I učinjeno tokom 1973g. Pred sami rat Zmaj je u skladu sa predratnim planovima postaviajo minska polja po Kvarneru i ispred Šibenika. Na minsko polje su naletili putnički brodovi Predstolonaslednik Petar i Karađorđe koji su skrenuli sa utvrđene rute u Zlarin. Detalji ove tragedije su druga i podugačka priča. Uglavnom oba komandanta su uhapšene i sprovedena u Split, gdje su 06.aprila , na dan napada na Jugoslaviju pronađena u poljudu ubijena. Posle početka rata ZMAJ je od 07.-14. Aprila bio u Šibeniku pod neprestanim napadima italijanske avijacije. Prema izjavama posade brod je preživjeo zahvaljujući manevrima komandanta K.b.b. Lea Zaccaria. !5. aprila je došlo do podjele posade, pa je dio posade pod Zaccariom koji je digao zastavu NDH Iisplovio prema Splitu, dok su drugi uključujući tri oficira napustili brod. Kasnije je Leo bio postavljen na visoke funkcije u mornarici NDH, posle rata osuđen I streljan 1946 g. Zmaj je iz Splita otišao u Divulje, gdjesu ga Italijani zauzeli 17.aprila. Posle diobe ratnog pljena pripao je Njemcima koji su ga uključili u Luftwaffe. Prilikom pregleda je ustanovljeno da su GM uredu, PM i elektroinstalacije nedjelujuće, oprema i uređaji djelomično oštećeni, a djelimično rastavljeni. Italijansko mornaričko zapovjedništvo se obavezalo da otkloni sve nedostatke u brodogradilištu Split. Njemački inžiner Petering ostaje u Splitu radi nadzora. Trajanje popravka je pedviđeno za 4 sedmice ali se zavuklo zbog lošeg rada brodogradilišta. Brod je dobio ime DRACHE, njemački prevod za Zmaj, pa iako su 6 juna to ime odbacili, već je u u mornarici postojao brod sa tim imenom, kasnije je prihvaćeno. Tek 31. Jula ZMAj je kao DRACHE postao brod mediteranske sasilačke službe (SNDF MITTELMEER) . Do 7. Augusta radi jačanja PA zaštite montirana su 2 topa po 20mm i jedna Breda 15mm,. 11. augusta isplovio je iz Splita preuzima preoostalu opremu, rezervne dijelove i municijo u Veneciji Splitu i Kotoru. 26. Augusta DRACHE pomoćni brod za spasavanje NYMPHE u pratnj italijanskog razarača napušteju Kotor. 27 augusta stižu u Patras, odakle prolaze kroz Korintski kanal idolize u Atenu praćeni od mornaričkih snaga Južne grupe. Istog dana su se organizacijski pridružili Seenotflotille Athen, kako bi bio na raspolaganje eskadri Seenot.st.7 (Dorier Do 24, Junkers Ju 52). Na tom zadatku su u podrški vazduhoplovoma izvršili više zadataka. Do 22. Oktobra brod je opremljen sa klizčima dubinskih bombi, generatorima dima i hidroakustičnim urađajima, a do 25. Oktobra postavljeni su namotaji za smanjenje magnetnog polja.

27.decembra je prebačen u operativnu podčinjenost Admiralu Egejskog morai koristi kao brod za prevoz trupa na Kretu, ali se i dalje vodi kao brod za spasavanje I podrušku avionima. Konačno 18. Aprila odlučeno je da pripadne mornarici, pa je poslan na remont u Trst, Do augusta 1942 brod je obnovljen i namjena mu je promjenjena u minopolagač. Dizalica je demontirana, zamjenjena je sa dvije samarice, postavljene su 4 šine, tako da se na njih moglo smjestiti 120 mina, a još 120 mina u samom brodu. Reštkasta konstrukcija stare dizalice je obložena limom, pa je dobila izgled pravog dimnjaka. Staro naoružanje je zamjenjeno, pa su ugrađena dva topa 10,5cm cm/45SK C/32, pet topova 3.7cm/83SK C/30 I šet jednocjevnih topova 2cm/65 C30. U jesen je dobio zadatak testiranja helikoptera Fl 282 Kolibri, ukrcana su dva helikoptera (V6GF+YF i V10CJ+ SC). Za njih je izgrađena platforma 20x5m iza dimnjaka. Brod se preimenuje u Shiff 50 I korišten je kao eksperimentalni nosač do februara 1943. Komanda Krigsmarine je željela procjeniti potencial helikoptera za protivpodmorničku borbu i izviđanje mina, ali se pokazalo da je to moguće samo za ljepog vremena. Kasnije je izvršio više operacija polaganja mina u Egejskom moru, kao i uz zapadnu obalu Grčke. Nakon kapitulacije Italije l26. Septembra lakše je oštećenua u luci Syros prilikom napada 4 britanska aviona Beaufighter, što ga nije omelo da učestvuje u napadu na ostrvo Kos, prevozeći trupe (odred Branderburškog puka) 2-3.oktobra.oktobra 8.oktobra DRACHE I njemački pomočni minopolagač BOLGARIA, prevozili su trupe i material na ostrvo Kos, Primjećeni su od engleskih izviđačkih aviona, koji su podmornici HMS UNRULY, javili poziciju i kretanje brodova. Dva sata kasnije usljedio je napad podmornice, koja je na brodove ispalila 4 torpeda. Samo jedan je pogodio BOLGARIU(1188 GRT) koja ubrzo tone. DRACHE izbjegavši torpeda kreće u napad i izbacije seriju dubinskih bombi. Po izvještaju komandanta podmornice, koja je posle napada na brodove povečala dubinu i promjenila kurs, tri dubinske bombe su pale u neposrednoj blizini, ne oštetivši podmornicu. Najuspješnija akcija DRACHE-a je bilo polaganje minske baraže istočno od ostrva Pserimos I Kalymnos, zaa zaštitu njemačkog napada na ostrvo Leros. Britanski razarač HMS HURWORTH i grčki razarač ADRIAS koji su prevozili pojačanje i material za britanske trupe na Lerosu ušli su u minsko polje. ADRIAS je udario pramcem i teško je oštećen a britanski razarač, koji je krenuo u pomoć, lošije je prošao ,naišao na minu i ubrzo potonuo. Dva dana kasnije pridružio jim se razarač HMS ECLIPSE, koji je ušao u isto minsko polje, udario u minu, koja je prepolovila brod, koji je nestao za manje od pet minuta u talasima. Kako je DRACHE tokom napada avijacije nekoliko puta utrpio lakšu štatu, odlučeno je da mu se pojača PA odbrana. Sa svake strane mosta je postavljen četverocjevni 20mm Flakvierling 38, a 105mm topovi su zamenjeni sa topovima 88 milimetara, da se kompenzira povečanje težine ugradnjom prvih. Međutim to DRACHE-u nije pomoglo. Popodne 22.septembra, dok je bio usidren u luci Vathy na Samosu, napala ga je grupa od više Bristol Beaufightersa iz No. 252 Squadron RAF. Brod je pogođen,zapaljen , eksplodirao I potonu nakon dva sata.

To je bila odiseja našeg ZMAJA za koga se može reći da je bio najproduktivniji brod MKJ. .