Prva podmornica potopljena dejstvom avijacije Foucault

Prvi svjetski rat na Jadranu dosta puta potisnut na marginu bio je revolucionaran u više pogleda, a i danas može poslužiti kao rat koji je primjer za ratove u malim morima. KuK Krigsmarine je bila daleko od nerespektibilne mornarice,nije bila u istoj ligi sa britanskom i njemačkom mornaricom, ali je bila revolucjonarni faktor na Sredozemlju, a i dobro je odradila svoj posao u ratu. Sve to ne znači da saveznici nisu mogli učiniti više u ratu na Jadranu, ali bi zato platili preveliku cjenu. Mada je Austrija imala mali broj drednota i semidrednota oni nisu bili presudni za rat na Jadranu. Vođene su rasprave da li je Austro-Ugarskoj potrebno graditi tako skupe i velike brodove, jer je sama konfiguracija istočne obale Jadrana davala stratešku prednost upotrebi lakih snaga, podmornica, avijacije manjih plovola , torpednih, minskih I protuminskih brodova.. Ipak veliki brodovi su takođe ispunili svoju misiju kao sredstvo odvraćanja. Znači stvarna kampanja na Jadranu provedena je najvećim djelom lakim plovilima, revolucjonarnim novim naoružanjem, podmornicama i avijacijom, pre svega na Jadranu hidroavionima. Relativno kratke udaljenosti potakle su upotrebu hidroavijacije u ratnim dejstvima na moru. To je jedan od razloga što je pomorski rat na Jadranu bio specifičan , različit od borbi na Sjevernom moru i oko Britanskih otoka i upravo zato zanimljiv. U tom ratu se desilo mnoštvo specifičnosti , prvi put u istoriji pomorskog ratovanja. Ovdje ću obraditi prvo potapanje podmornice u ratnim dejstvima hidroavijacije. Prva podmornica potopljena u ratnim dejstvima avijacije bila je francuska podmornica Foucault potopljena 15 sptembra 1916g. ispred Boke Kotorske. Prije nje je nje je potopljena engleska podmornica B-10 isto dejstvom austrougarskih aviona odnosno hidroaviona, ali ona je potopljena u vezu (Venecija) 09.augusta 1916g.

Za nas interesantno da je akciju vodio kapetan fregate Dimitrije Konjović, iz poznate srpske porodice Konjović , posle rata osnivač prve fabrike aviona Ikarus u jugoslaviji a i na Balkanu. Priča počinje 14, septembra kada je podmornica FOUCAULT ( dalje u tekstu F) predveče isplovila iz Brindisia na dvodnevnu patrolu pret Bokom Kotorskom. Komandant je bio iskusni poručnik bojnog broda Leon-Henri Devin, onaj koji je sa podmornicom Ampere potopio bolnički brod Electra kod rta Planka. Oko 0700 sledećeg dana su posle svanuća zaronili na 15m. Svi su bili na svojim mjestima. Vidljivost je bila dobra, more lagano uzvalovano, duvao je jugo.. Komandant je naredio da se kormilari na dvije kule koje su se nazirale u daljini , zadržavajući periskopsku dubinu. Radio je samo jedan motor sa 100A, kormilarenje je bilo ručno, a dubinska kormila električno. Oficir straže pravio je dva okreta posmatrajući kroz periskop , a onda ga uvlačio da ne bi bili odkriveni. Našli smo se roneći na 10m na poziciji 10milja, SE od Kobile i na 330 steepeni od rta Rondoni, koja je ujedno bila tačka okreta u novi kurs. Komandant je naredio kurs 180 i uvlačenje periskopa. U tom momentu su odjeknule dvije eksplozijena krmenom djelu podmornice, časovnik je pokazivao 14.35.

Šta se događalo sa druge strane, da zavrtimo vrjeme unazat. Austrijski hidroavion L132 k.u.k Kriegsmarine se vraćao iz Drača u Kumbor. Osmatrač u hidroavionu poručnik fregate Maximilian Severa, primjetio je podmornicu koja je bila odmah ispod površine . Vjerovao je da vreba brodove koji napuštaju Boku Kotorsku. Posle sljetanja u Kumbor, ovo svoje opažanje javlja u komandu, koja zaključuje da na ovom području nema sopstvenih jedinica, pa naređuje hidroavionskoj stanici čiji je komandant bio kapetan korvete Dimitrije Konjović , napad na podmornicu.. Konjović zamenjuje pilota na L 132 I sam zauzima njegovo mjesto, a Severu ostavlja kao osmatrača. Sa njim poljeće I L 135, sa pillotom Zelezny-em i osmatračem Klimburgom. Na visini 800m hidroavioni počinju pretraživanje oko polednjeg poznatog položaja podmornice. Nakon pola sata leta u velikim krugovima baron von Klimburg je prvi primjetio podmornicu. Zelezny se sa L135 spušta na 200m izbacuje dvije bombe od 50Kg ,jednu od 15kg. a posle izvjesnog vremena dubinsku bombu.

Da se vratimo na podmornicu. Komandant je naredio oba motora naprjed sa 400 A I ronjenje na 25 a kasnije na 35 m. Eksplozije su dobro stresle podmornicu, periskop I zadnja dubinska kormila su ostala blokirana, zavarničili su osigurači njihovih motora, više žarulja je bilo polomljeno, ali prodora vode nije bilo. Periskop su ručno spustili I odblokirali krmena dubinska kormila. Posada je bila mirna I primjerno obavljala svoje dužnosti. Kada su zaronili na 29-35m, odjeknula je još jedna eksplozija, slabija nego prethodne, ali je izazvala prodor vode na stropu odjela elektromotora. To je bila posljedica zadnje bačene dubinske bombe sa hidroaviona L135. Zelezny i baron von Klimberg su konstatovali da iz podmornice izlace mjehurići vazduha, koji su proključali na površini mora. Na podmornici je more u odjelu elektromotora zalivalo prekidače I kolektor desnog elektromotora i releje na ljevom motoru. Ubrzo se desni motor zapalio, pa je zaustavljen, a ljevi je nastavio raditi svom snagom. Nivo mora u motornom prostoru je rastao i počeo zalivati dizel motore. Podmornica je padala do 50m, a da bi zaustavili padanje morali su kompenzirati težinu mora koje je prodrlo u podmornicu, sa balastnim tankovima. F je lagano počeo da se penje., pumpa za ispumpavanje kaljuža je radila punom parom, a ljevi motor koji je jedini ostao zaštitili su ceradom od zalivanja. Kada je manometar pokazao 20m komandant je zaustavio ispumpavanje i pokušao zadržati dubinu od 18-20m. Ali zla sreća jih nije napuštala, došlo je do požara i na ljevom elektromotoru. Podmornica je opet počela nekontrolisano padati u dubinu, sada je dosegla dubinu 65m, igla manometra je ,pošto je napravila cijeli krug,stala vertikalno. Pirenjem tankova uspjeli su izletjeti na površinu. Požar u podmornici se razširio, uprkos gašenju, vatra je zahvatila sve kablove, nivo mora u podmornici je rastao i već je preplavilo podnice kaljuža. Dizel motori su bili beskoristni, nisu se mogli uputiti bez struje. Komandant je ocjenio situaciju kao bezizlaznu i naredio posadi da se pripremi za napuštanje broda, pomoćnik kormilara je iznjeo i pričvrstio mitraljez Iiotvorio vatru na avione koji su nadljetali podmornicu. Devin je zadnji izašao iz podmornice, gdje je uništio tajna dokumenta i proverio da su ventili za plavljenje otvoreni, da podmornica ne bi pala u neprijateljske ruke. Kad je izlazio na palubu još je divljala vatra, mada se je dim otvaranjem otvvora prorjedio. Mornari su pobacali u more sve što je moglo pomoći da se posle skakanja sa podmornice zadrže na površini, odnosno kao pomoć kod plutanja. Ispušteni su i podmornički golubovi od kojih je jedan uspjeo stići u Brindisi. L132 i L135 su izbacili još svaki po jednu bombu koje su pale u blizini podmornice. Posle eksplozije dio posade je poskakao u more, dok je ostatak ostao na podmorici , mitraljez je još uvjek dejstvovo po avionima. Konačno je L135 izbacio još dvije bombe, posle čega je preostali dio posade napustio podmornicu, koja je lagano tonula krmom. Na podmornici je dokraja ostao Devin, dok je posada u moru izvikivala, “Živjela Francuska, živio komandant” ,časovnik je pokazivao 1450.

Kada se hidroavioni nadletjeli mjesto potonuća, podmornica je eksplodirala ispod vode. Hidroavioni su sletili u blizinu brodolomaca I spasili jih iz mora. Komandant Devin je sačekao da se

posljenji mornar popne na plovak hidroaviona, pa zadni izašao iz mora. Ubrzo se video dim torpilarke T 100, na koju se je posada F prekrcala. Torpiljarka jih je odvela u Boku, gdje su dobili smještaj na krstašu Sankt Georg. Za ovaj plemeniti čin spasavanja Konjović je 14.Februara 1968 dodjeljena francuska počasna diploma I zahvalnica za iskazanu hrabrost, humanist I milosrđe u borbama na moru.

Guerre 14/18 - Citations Marine od Gilbert Delannoy La Guerra marittima dell’austria-ungheria od Hans Sokola Mediterranean submarines od Michael Vilsona I Paula Kemp-a The Central Powers in the Adriatic, 1914-1918.War in a Narrow sea, od Charles W. Komburger-a Vasilij Masleša